Barcelona staat bekend om haar ambitieuze plannen voor superblocks, of 'Superilla' in het Catalaans. Een superblock is een manier om in steden met een gridstructuur meer onderscheid aan te brengen tussen stromen en verblijven. Door een aantal bouwblokken samen te pakken, en de verkeersfunctie op de buitenste assen te concentreren, kunnen de wegen binnen de Superilla anders worden ingericht. Bijvoorbeeld als plein, park of speeltuin.
Verandering is moeilijk, en het succes is ook een kwestie van taal en verhaal. Met het superblock concept gaat er veel aandacht uit naar de straten waar meer verkeer komt te rijden. En alles wat aandacht krijgt groeit. Inmiddels wordt het concept anders benaderd en staat het superblock minder centraal. De nieuwe vocabulaire heeft het einddoel voor ogen: mensen, openbare ruimte, groen. Het is nu Supercruïlla, Placificació en Eixos Civics.
Blokken
Wanneer je je te voet of te fiets door Barcelona begeeft, sta je met een beetje pech om de 130 meter (de lengte van 1 bouwblok) weer bij een verkeerslicht te wachten. Alle kruisingen zijn geregeld. Ook de bussen hebben een historisch lage doorstroming met een gemiddelde snelheid van 12 km/u. De gridstructuur, met in elke straat evenveel autoverkeer, maakt het erg ingewikkeld om prioriteit uit te delen.
De gedachte achter de Superilles is om ruimte vrij te spelen voor andere activiteiten. Ruimte die beperkt en waardevol is in de enorm dichtbevolkte stad. Ik heb me al vaak verbaasd over hoe de enorme ruimte op de kruisingen tussen de gebouwen nu wordt gebruikt. Het is meestal een grote plak asfalt. Historisch gezien was deze ruimte nodig voor de paardentrams om de bocht te kunnen maken. Nu parkeren er met een beetje pech vooral veel witte busjes.
Plannen
De allereerste Superilla dateert al van 1993. Het ging toen nog om een deel van de historische binnenstad. Niet heel bijzonder, ook in andere steden was het heel gebruikelijk om het voetgangersgebied uit te breiden. Tussen 2003 en 2006 is de wijk Gràcia aangepast. Het stratenpatroon van Gràcia heeft een dorps karakter omdat het voorheen een apart dorp ten noorden van Barcelona was. Ook hier oogt de Superilla erg vanzelfsprekend. Maar de laatste jaren maakt Barcelona ook Superilles in de breder opgezette wijken meteen gridstructuur, zoals Eixample en Poblenou. Deze zomer is een belangrijk deel van Sant Antoni opgeleverd en er zitten meer plannen in het vat. Het Superilles programma is nu integraal vastgelegd in verschillende gemeentelijke plannen op het gebied van mobiliteit, groen en klimaat.
Vila de Gàrcia (2003-2006) Een voetgangerswalhalla
Gràcia is een populaire, levendige wijk vol met kroegjes, winkeltjes en hipsters. Het is eigenlijk één groot voetgangersgebied. Ook mijn fiets parkeer ik netjes aan de rand.
In Gràcia is men in 2003 begonnen met het inrichten van een aantal pleinen. Plaça de la Vila de Gràcia en Plaça de Rius i Taulet. Op dat moment waren ondernemers en bewoners nog zeer verdeeld over de plannen. Het gebrek aan parkeergelegenheid en de bereikbaarheid per openbaar vervoer waren een grote zorg. Na de eerste aanpassingen volgden verschillende straten: Carrer de Verdi en Carrer d'Astúries. En zoals we vaker zien, zorgde het creëren van een aantrekkelijk voetgangersgebied vooral voor een snelle groei qua bedrijvigheid.
Nu 15 jaar later, waarderen de bewoners vooral dat er meer ruimte is om te lopen, om met kinderen te spelen, de veiligheid op straat en de grotere sociale cohesie in de wijk. Dit uit zich ook in stijgende huizenprijzen. Plaça del Sol is nu een populaire plek om ’s avonds op straat wat te drinken. Het is moeilijk voor te stellen dat dit voorheen nog zo’n grote plak asfalt was.
Poblenou (2016) Het gaat me allemaal te snel!
De Superilla in Poblenou is een heel ander geval. Hier is de Superilla met veel haast doorgevoerd. De lokale initiatiefnemers wilden met tijdelijke ingrepen laten zien wat het kon doen voor de buurt. De straten zijn met verf en bloembakken aangepast. Participatie met de buurt is beperkt en warrig verlopen, waardoor tegenstanders zich gemobiliseerd hebben. Zij stelden dat als het werkelijk allemaal tijdelijk was ingevoerd, het dus ook weer teruggedraaid moest kunnen worden. Sinds 2016 zijn er verschillende aanpassingen gedaan. De bus kan zijn oude route door het gebied weer rijden. Op sommige delen kan autoverkeer hier gebruik van maken, op andere delen is het een busbaan geworden. Vorig jaar zijn verschillende kruisingen definitief autoluw ingericht met twee grote speeltuinen, groen en veel bankjes. Bestemmingsverkeer kan met lusroutes het hele gebied nog bereiken. De maximum snelheid is met 10 km/u bijzonder laag.
Mercat de Sant Antoni (2018) Een kwestie van taal en verhaal
De gemeente heeft veel geleerd van de Poblenou. Het participatieproces krijgt nu veel zorgvuldiger vorm. Bewoners en ondernemers worden nadrukkelijk en direct betrokken bij de planvorming. Ook de term Superilla wordt losgelaten. De projectleider legt uit dat met het gebruik van het woord superblocks de nadruk in de discussie vooral komt te liggen op de plekken waar het verkeer naartoe kan worden gedrukt. Het gesprek met de buurt gaat dan niet meer over wat ze willen bereiken, namelijk betere openbare ruimte. Omdat verandering een kwestie van taal en verhaal is, kiezen ze hun begrippen nu ook zorgvuldiger. Niet het dogmatische blok, maar de plekken waar iets moois kan gebeuren staan centraal. In plaats van Superilla, gaat het over Supercruïlla (super kruising). En ook het woord ‘Placificació’ is in het leven geroepen. Een contaminatie van placa (plein) en pacificació (verkeer kalmeren). De menselijke maat staat weer centraal. De wegen in het project heten ‘eixos civics’ ofwel menselijke assen.
Sant Antoni is een prachtig oud marktgebouw dat na 9 jaar van renovatiewerkzaamheden afgelopen mei weer openging. De hele omgeving van het gebouw, dat de vorm heeft van een kruis, is voetgangersgebied geworden. Daarmee is al 5.000 vierkante meter aan openbare ruimte toegevoegd aan de wijk. Deze eerste fase rond het marktgebouw kostte zo’n 3,5 miljoen euro. De tweede fase wordt in het voorjaar van volgend jaar afgerond en heeft een budget van 8 miljoen euro. In totaal is er dan 21.000 vierkante meter aan openbare ruimte beschikbaar gekomen. Daar horen naast een groot plein ook de maatregelen in de rest van de wijk bij. Zo worden in de Superilles meer fietspaden aangelegd. En waar blijft al dat autoverkeer dan? De helft is ‘verdampt’, oftewel niet terug te vinden op andere routes.
Leefstraat of Superilla?
Deze zomer zijn in Utrecht 6 straten gedurende een aantal weken een zogenaamde leefstraat. In een leefstraat richten bewoners tijdelijk hun straat op een creatieve en leefbare manier in. Zo ervaren ze of ze de ruimte op straat anders kunnen gebruiken. Zal de tijdelijke invulling van de leefstraten uiteindelijk aanleiding zijn om ook anders te gaan denken over de definitieve inrichting van onze woonstraten?
